Pam Ydw I Yma: Why Indeed?

Details

Written by: Cefin Campbell

Category: Readings In Welsh

Published: 18 March 2011

Hits: 2013

Mae Cefin Campbell, athro Cymraeg brofiadol o Dde Cymru, wedi dysgu ar sawl Cwrs Cymraeg Cymdeithas Madog dros y blynyddoedd.

---

Pam Ydw I Yma: Why Indeed?

Y mae fy nghysylltiad cyntaf â Chymdeithas Madog yn mynd yn ôl i 1986 pan ces i wahoddiad i ddysgu ar Gwrs Gymraeg Y Bedol Aur yn Nhoronto. Dyna'r tro cyntaf erioed i mi ymweld â Gogledd America ac yr oedd yn brofiad bythgofiadwy.

Ers hynny yr wyf wedi bod yn ffodus o gael gwahoddiad i fynd yn ôl nifer o weithiau fel athro ac arweinydd cwrs. Y cyrsiau eraill yr wyf wedi bod yn dysgu arnynt yw'r rhai a gafodd eu cynnal yn Cincinnatti (1987), Boston (1988), Atlanta (1995), Indianola (1997) a Berkeley, San Francisco (1998).

Dros y blynyddoedd yr wyf wedi cael y pleser o gyfarfod â nifer o bobl ddiddorol iawn, llawer yr wyf yn parhau mewn cysylltiad â nhw heddiw. Drwy'r cyfeillgarwch hwn yr wyf wedi dod i adnabod Cymry America yn well - eu hanes ac yn arbennig eu hymdrechion i gynnal eu hunaniaeth fel pobl dros gyfnod o ganrifoedd.

Yr hyn sydd wedi bod o ddiddordeb arbennig i mi yw'r rhesymau pam y mae cannoedd o bobl o bob rhan o Ogledd America wedi mynychu cyrsiau Cymdeithas Madog yn rheolaidd dros y blynyddoedd diwerthaf. Y mae rhai o'r rhesymau yn ddigon amlwg - cysylltiad teuluol â Chymru neu'r awydd i astudio'r Gymraeg fel pwnc academaidd, ond mae rhesymau eraill eithaf 'bizarre' wedi codi o bryd i'w gilydd. Pwy fasai'n meddwl bod cadw corgi Cymreig yn rheswm dros ddysgu Cymraeg neu bod yn ffan o'r Dywysoges Diana neu Tom Jones? A beth am yr un ddaeth ar gwrs Cymraeg am eu bod yn gwerthu cwrw Felinfoel yn ei 'liquor store' lleol. Wel, ble gwell i ddod na chwrs Cymraeg i ddysgu mwy am gwrw Cymru?!

Unig rheswm un wraig o Bennsylvania am ddod ar gwrs oedd gallu dweud 'Llanfairpwyllgwyngyll etc' heb anadlu, ac un arall o Wisconsin eisiau dysgu Gweddi'r Arglwydd ar ei chof. Ac yna'r dyn yn Cincinatti a ddaeth yn arbennig i ofyn os oedd un o'r athrawon o Gymru yn adnabod ei Wncwl Wil Thomas oedd yn byw rhywle yn Ne Cymru!

Ond y stori orau oedd yr aelod o Greenpeace a oedd wedi gweld poster yn dweud 'Save Whales' a dod ar gwrs i achub Cymru!

Ond heblaw am eithriadau fel hyn y mae'r ymroddiad sydd yn cael ei ddangos gan bobl sydd yn dod ar gyrsiau Cymdeithas Madog wedi bod yn ysbrydoliaeth i mi dros y blynyddoedd. Yr wyf yn aml wrth siarad â chymdeithasau neu fudiadau yng Nghymru yn cyfeirio at frwdfrydedd pobl Gogledd America am yr iaith, ei hanes a'i diwylliant, ac yn gobeithio rhyw ddydd y bydd y rhan fwyaf o bobl Cymru yn dangos yr un diddordeb mewn iaith a diwylliant.

Gobeithio y caf gyfle i gadw fy nghysylltiad â Chymdeithas Madog mewn rhyw ffordd neu'i gilydd dros y blynyddoedd nesa.

Yr Ymadawiad Mawr Yn Null America

Details

Written by: Heini Gruffudd

Category: Readings In Welsh

Published: 18 March 2011

Hits: 1965

Mae Heini Gruffudd wedi dysgu ar sawl Cwrs Cymraeg Cymdeithas Madog dros y blynyddoedd. Athro brofiadol yn Ne Cymru ac awdur sawl lyfr i ddysgwyr, mae o'n dysgu Cymraeg yn y coleg yn Abertawe. Ysgrifennod Heini'r ddarn o farddoniaeth ar ôl Cwrs Cymraeg Atlanta, 1995.

---

Yr Ymadawiad Mawr Yn Null America

Sut bydd y ffarwel ola?
A fydd munudyn seremoni?

Wedi oes o wres,
o fyw ar drydan nerfau,
a chyffro cyrff,
a geir un gusan laith
neu anwes glyd,
neu a gaf olwg ohonot o bellter clwyfus?

Ynteu a gerddi i'r lifft i'r seithfed llawr
heb wybod fod y foment fawr ar fod?
(Neu ai i'w osgoi,
i wylo dros ynfydrwydd byw;
neu ai'n ddifater ei?
Er poeni,
ni allaf boeni mwy).

Y pryd hwnnw,
os caf,
fe gaf i ganu'n iach i'r lleill,
rhai'n anwyliaid oes,
codi llaw ar hwn a'r llall,
ysgwyd llaw,
a choflaid.

Yna camaf tua'r limo gwyn,
a ddaeth i'm cludo o'r tir newydd hwn,
i'r hen, hen fyd,
i'r lle y tarddodd amser, celf a llen,
(a'r awch i ladd)

A'r pryd hwnnw,
fel diwedd breuddwyd braf,
fe ddoi i blith y lleill,
ac estyn llaw i mi i'w dal yn dyn

Un olwg olaf wedyn, codi llaw,
a dyna ni,
a minnau nawr,
yng nghlydwch soffa lledr du y limo hir,
yng nghwmni gyrrwr boldew mud,
a bar wrth law,
a teithwyr byd yn bwrw golwg syfdan,
yn cyrchu tua Hartsfield
i gael esgyn fry i'r nen.

Cwrs Cymraeg Poultney, Vermont

Details

Written by: Heini Gruffudd

Category: Readings In Welsh

Published: 18 March 2011

Hits: 1924

Mae Heini Gruffudd wedi dysgu ar sawl Cwrs Cymraeg Cymdeithas Madog dros y blynyddoedd. Athro brofiadol yn Ne Cymru ac awdur sawl lyfr i ddysgwyr, mae o'n dysgu Cymraeg yn y coleg yn Abertawe. Dyma adrodd Heini ar Gwrs Cymraeg Y Mynyd Glas, Poultney, Vermont. 1996.

---

Cwrs Cymraeg Y Mynedd Glas - 1966

Mae'r ymfudo mawr i America'n un o benodau mwyaf cyffrous hanes Cymru. Erbyn diwedd y ganrif ddiwethaf reodd 100,000 o bobl a anwyd yng Nghymru yn byw yn yr Unol Daleithiau, a'u plant a'u hwyrion hefyd. Roedd y cyfnod hwnnw'n un o antur mawr, wrth i weithwyr haearn, dur, copor a glo, chwarelwyr, ffermwyr a gweinidogion, fentro ar longau digon simsan ar draws y môr mawr.

Fe lwyddodd y rhan fwyaf i gael bywoliaeth dda, a phrofi fod y Cymry, ond iddyn nhw gael cyfle, yn gallu llwyddo ym mhob maes o fywyd. Ond eu disgynyddion nhw heddiw sy'n gorfod codi'r darnau a oedd wedi disgyn. Ymhlith y darnau a chwalwyd, gwaetha'r modd, mae'r Gymraeg. Mae'n ysbrydoliaeth fod cymaint o Gymry America heddiw'n ailafael yn yr iaith, ac roedd y Cwrs Cymraeg yn Poultney, Vermont, eleni, yn dyst i'r brwdfrydedd newydd.

Fel y disgwyl, erbyn hyn, cafwyd wythnos o weithgareddau di-baid, gwersi brwd, a nosweithiau hwyliog. Oherwydd bod cymaint wedi dod i'r cwrs - tua wyth deg, roedd rhaid cael pedwar athro o Gymru. Roedd saith dosbarth dysgu, a braf oedd gweld cynifer o ddysgwyr newydd wedi dod. Mae'r cwrs erbyn hyn yn llwyddo i ddenu bobl newydd i ddysgu'r iaith. Gwelwyd hyn yn Atlanta ac yn Poultney.

Beth oedd uchafbwyntiau'r cwrs eleni? Yn sicr, mae'r cwrs yn gyfle i hen gyfeillion gwrdd, ac mae'n rhoi chwistrelliad o Gymreictod i bawb sy'n dod. Mae'n dda cael nerth newydd i'r batri! Trwy'r gweithgareddau anffurfiol - y sgyrsio amser bwyd, y cwmnïa fin nos, mae rhwymyn o gyfeillgarwch yn gafael yn dyn.

Roedd hi'n braf hefyd cwrdd â wynebau newydd. Rhai wedi hedfan yn arbennig o Galiffornia, brenhines prydferthwch wedi dod o Puerto Rico, a nifer o Efrog Newydd. Gobeithio y bydd y rhain i gyd yn gallu dal eu gafael yn eu hiaith newydd.

Profiad gwerthfawr i bawb ar y cwrs oedd darganfod y gwreiddiau Cymraeg yn y rhan hon o'r byd. Roedd gweld y Ddraig Goch yn cyhwfan y tu allan i'r gwesty lleol, gweld enwau Cymraeg ar dai ac ar geir, a darganfod trigolion Cymraeg a disgynyddion y Cymry cynnar yn gyffrous.

Ar ôl dod yn ôl i Gymru, fe welais ddisgrifiad o ardal chwareli Vermont, a chyfraniad y Cymry i ddatblygiad yr ardal yn llyfr William D. Davies, America a Gweledigaethau Bywyd (Merthyr Tydfil, 1894). Meddai fe mai'r Cymro cyntaf i agor chwarel yn yr ardal oedd Owen Evans. Yna ceir sôn am Hugh W. Hughes, "brenin y chwarelau".

Diolch i Janice Edwards a'r pwyllgor trefnu, cafwyd cyfle i gael blas ar y gorffennol cyfoethog hwn. Roedd y daith o gwmpas y chwareli a'r capeli Cymraeg, a'r mynwentydd yn arbennig, ac roedd clywed y Gymraeg yn dal ar wefusau rhai o'r trigolion lleol yn wefreiddiol. Fe gofiwn hefyd y gymanfa ganu yn y capel lleol, a Jac yn arwain yn frwd hyd at chwysu.

Tipyn o gamp oedd yfed y dafarn leol yn sych, ond y pleser oedd treulio'r noson honno'n canu alawon Cymru: dyna hefyd y wefr a gafodd y tafarnwr ar y noson ganu swyddogol, pan gafodd ei gyffroi i'r fath raddau nes codi'r ffôn er mwyn i'w wraig gael clywed y canu. Ffilm Hedd Wyn wedyn - ffilm a barodd ias i rai nad oedd yn gyfarwydd â'r hanes. Gallwn ychwanegu hwyl y dawnsio gwerin a'r noson lawen..digon yw dweud i'r wythnos fod yn un fythgofiadwy.

Yn sail i'r cyfan, wrth gwrs, roedd yr awydd i feistroli'r Gymraeg, ac fe wnaed hynny'n effeithiol ac yn ddyfal yn y gwersi cyson bob dydd. Roedd yn bleser gweld sut roedd rhai o'r mynychwyr wedi datblygu ers y cwrs y llynedd, a'r Gymraeg bellach yn dod yn iaith gyfarwydd iddynt.

Ni fydd yr athrawon o Gymru'n anghofio'u hymwelaid. Fe gawson ni flas byr ar Efrog Newydd cyn dod, ond roedd hi'n falm i'r enaid cyrraedd gwlad braf Vermont, a oedd yn atgoffa dyn am Gymru, ac roedd pentref Poultney yn fan dymunol a chyfeillgar.

Yn ddigon diddorol, fe ddes ar draws cyfeiriad at Poultney mewn llyfr a ysgrifennwyd ar America yn 1883 (y llyfr taith cyntaf yn y Gymraeg, tybed? Dros Cyfanfor a Chyfandir, William Davies Evans, Aberystwyth). Meddai'r awdur am Poultney: ".. gwelais un o'r pentrefi glanaf ac iachusaf yr olwg arno. Oddiwrth led mawr ac uniawnder ei heolydd, gwychder ei adeiladau, a threfn tyfiant ei brenau cysgodawl, gallwn dybio ei fod yn lle paradwysaidd yn yr haf."

Wel do, fe gawson ni wythnos baradwysaidd. Blas ar hanes, ar Gymru ac ar y Gymraeg. Diolch i bwyllgor gweithgar Cymdeithas Madog am eu trefniadau trylwyr arferol, a roddodd i'r athrawon ac i'r mynychwyr wythnos wrth fodd pawb.

---

Geirfa

• ymfudo - to emigrate
• cyffrous - exciting
• cyfnod - period
• sinsan - rickety
• disgynnydd - descendant
• ailafael - reacquire
• brwdfrydedd - enthusiasm
• denu - attract
• chwistrelliad - injection
• brenhines prydferthwch - beauty queen
• darganfod - to discover
• cyhwfan - to wave
• trigolion - inhabitants
• datblygiad - development
• gweledigaeth - vision
• pwyllgor - committee
• gorffennol - past
• mynwent - cemetary
• chwysu - to sweat
• camp - feat
• cyffroi - to excite
• ychwanegu - to increase
• bythgofiadwy - unforgettable
• sail - foundation, base
• mynychwyr - attendee
• dymunol - pleasant
• cyfeillgar - friendly
• diddorol - interesting
• tybed - I wonder
• lled - wide
• uniawnder - straightness
• tyfiant - growth
• cysgodawl - shady
• trylwyr - thorough
• arferol - usual